English version available here.
Mae’r Môr Celtaidd yn ardal bwysig ar gyfer adar môr. Gan fridio, gaeafu neu fudo, maent yn defnyddio'r ardal hon yn eu miliynau. Fodd bynnag, mae'n cael ei weld fel ardal bwysig ar gyfer y cam nesaf o gynhyrchu ynni ar y môr yn y frwydr yn erbyn newid hinsawdd. Ar Ddiwrnod Cefnforoedd y Byd mae Greg Morgan, Rheolwr Safle RSPB Ynys Dewi a Gwales, yn edrych ar pa wrthdaro posibl all ddigwydd rhwng y datblygiad hwn a adar y môr?
Y Môr Celtaidd yw ardal cefnfor yr Iwerydd wedi’i leoli i'r gorllewin o Gymru a de Iwerddon, wedi'i ffinio i'r dwyrain gan Sianel San Siôr a Sianel Bryste ac ymhellach i'r de gan Fae Biscay.
Mae'r DU yn le pwysig yn fyd-eang ar gyfer adar y môr ac mae'r Môr Celtaidd yn cefnogi dros 50% o boblogaeth fyd-eang o adar drycin Manaw, gyda'r mwyafrif helaeth o'r rheini ar ynysoedd Skomer (350,000 pâr) a Sgogwm (90,000 o barau), gyda phoblogaeth fach ond sy'n cynyddu ar RSPB Ynys Dewi (5,000 pâr). Ychwanegwch y rhai nad ydyn nhw'n bridio ac mae gennych chi dros filiwn o adar drycin Manaw sy'n galw'r Môr Celtaidd yn gartref. Er gwaethaf hyn, efallai na fydd llawer o bobl erioed wedi gweld adar drycin Manaw. Maent yn adar nosol ar dir, yn treulio'r diwrnod ar y môr cyn dychwelyd i'w safleoedd nythu o dan orchudd y tywyllwch.
Aderyn drycin Mana ar Ynys Skomer (llun: D Boyle)
Ewch ymhellach i'r gorllewin ac mae RSPB Ynys Gwales yn cefnogi tua 10% o boblogaeth y byd o huganod gogleddol gyda 36,000 o barau. Ychwanegwch ynysoedd Sir Benfro sy'n cynnal poblogaethau bridio mawr o balod, gwylogod, llursod, pedryn drycin, gwylanod y môr, adar drycin y graig, mulfrain, gwylanod y penwaig, gefn ddu lai a fwyaf, fe gewch deimlad o ba mor hanfodol yw'r ardal fôr hon.
RSPB Ynys Gwales o’r awyr (llun: RSPB)
Ond dim ond hanner y stori yw hynny. Efallai bod yr adar môr sy’n bridio yn fwy amlwg, yn fwyaf gweladwy i'r miloedd o ymwelwyr sy'n heidio i Sir Benfro i fwynhau'r olygfa flynyddol ac sydd mor hanfodol i'r economi leol. Ond gellir dadlau bod y Môr Celtaidd mor brysur yn ystod misoedd y gaeaf hefyd pan mae degau o filoedd o adar môr yn heidio i’r amgylchedd forol gyfoethog a llewyrchus hwn.
Mae gwylanod coesddu a huganod o gytrefi ymhellach i'r gogledd yn y DU a Sgandanafia yn chwilota ymhell ac agos o amgylch y Môr Celtaidd trwy'r gaeaf. Maent yn ailgyflenwi cyflwr y corff ar ôl tymor bridio caled cyn mynd i'r gogledd eto yn y gwanwyn. Nid yw gwylogod a llursod yn mynd yn bell o’u safleoedd bridio, y cyntaf yn dychwelyd yn aml i feddiannu silffoedd clogwyni ar foreau tawel y gaeaf, gan amddiffyn eu tiriogaethau gwerthfawr hyd yn oed yn ystod dyfnder y gaeaf yn Sir Benfro.
Gwylogod cyffredin ar silffoedd bridio ar RSPB Ynys Dewi (llun: RSPB)
Nid yw adar drycin y graig byth yn bell o'u lleoedd bridio yn yr haf chwaith. Ar ôl cyfnod byr allan ar y môr i fwrw eu plu yn yr hydref, maent yn dychwelyd ac yn bresennol am gyfnodau trwy’r gaeaf sy’n eu gwneud yr adar môr o’r DU sy'n treulio'r mwyaf o amser yn eu safle bridio (mae hwn yn gwestiwn cwis da!)
Ac nid adar bridio a gaeafu yn unig sy'n gwneud y Môr Celtaidd mor bwysig. Mae nifer di-rif o adar môr yn ei ddefnyddio fel llwybr hedfan ymfudo; cysylltu clytiau gogleddol pellennig â mannau poeth hemisffer y de. Mae sgiwennod a môr-wenoliaid y môr, pedrynnod a gwylanod i gyd yn symud yn eu degau o filoedd trwy'r darn cul hwn o ddŵr yn y gwanwyn a'r hydref. Yn agosach at adref, mae niferoedd rhyngwladol bwysig o fôr hwyaid duon ym Mae Caerfyrddin, a bydd y rhan fwyaf ohonynt wedi gwneud y siwrnai i'r de o'u lleoedd bridio gogleddol trwy'r Môr Celtaidd.
Newidiadau mawr ar y gweill ar gyfer y Môr Celtaidd
Ar 24 Mawrth cyhoeddodd Ystâd y Goron (TCE) ddatganiad i'r wasg yn cyhoeddi dilyniant cynlluniau i ddefnyddio technoleg gwynt arnofiol newydd yn y dyfroedd hyn.
Mae rôl gwynt ar y môr wrth ddatgarboneiddio ein systemau ynni yn bwysig, ond mae'r dull presennol yn rhoi sero net a byd natur yn y fantol. Mae gan dechnoleg gwynt arnofiol y potensial i leihau’r gwrthdaro rhwng tyrbinau a bywyd gwyllt, er enghraifft trwy ganiatáu eu lleoli mewn dyfroedd dyfnach ymhellach o’n cytrefi bridio adar môr. Fodd bynnag, mae ymchwil yr RSPB wedi dangos pa mor ddaearyddol eang mae adar y môr sy’n bridio yn gallu bod. Mae'r dyfroedd hyn yn bwysig i adar y môr trwy gydol y flwyddyn.
Er mwyn sicrhau bod gwynt arnofiol yn dod yn rhan o'r datrysiad ac nid yn rhan o'r broblem, mae angen i ni sicrhau'r technolegau cywir yn y lle iawn, gyda digon o le i fyd natur. Dyma un o'r rhesymau y mae'r RSPB yn cefnogi'r rhaglen Tystiolaeth a Newid Gwynt ar y Môr, menter newydd sy'n cael ei harwain gan Ystâd y Goron, Defra a BEIS i sicrhau ehangu gwynt ar y môr yn gynaliadwy. Trwy weithio'n agos gyda Llywodraethau, diwydiant a chyrff anllywodraethol eraill, ein nod yw dod o hyd i atebion ar y cyd ar gyfer hinsawdd a byd natur a fydd yn caniatáu inni gyrraedd targedau sero net ac adfywio ein moroedd. Credwn - ar gyfer defnyddio gwynt ar y môr i gyflawni ar gyfer pobl, byd natur a'r hinsawdd - bod angen cynlluniau morol cyfannol ar frys i ystyried pob defnydd o'n moroedd a'r dystiolaeth orau sydd ar gael i nodi'r ardaloedd lleiaf sensitif yn amgylcheddol ar gyfer technoleg adnewyddadwy.
Rydym yn croesawu ymrwymiad Ystâd y Goron i helpu i ddatblygu gwynt arnofiol mewn ffordd sy'n “sensitif i'n cynefinoedd morol gwerthfawr” ac rydym yn eu hannog i roi amddiffyniad bywyd gwyllt morol wrth galon eu dull o ddatblygu gwynt arnofiol yn y Môr Celtaidd . Rydym yn edrych ymlaen at weithio gyda nhw ac eraill i sicrhau bod y dyfroedd rhyngwladol pwysig hyn yn parhau i fod ar flaen y gad ym maes cadwraeth adar môr.