Mae Comin Penrhosfeilw – neu Y Range – yn rhan o warchodfa natur RSPB Ynys Lawd. Rydym ni’n prydlesu’r tir gan Gyngor Sir Ynys Môn, a’n swyddogaeth ni fel ceidwaid yw ei reoli a’i warchod yn y ffordd orau a mwyaf cynaliadwy ar gyfer bywyd gwyllt. Ers y 18fed ganrif, mae oddeutu 80% o rostiroedd Prydain wedi cael eu colli drwy ddatblygiadau modern, drwy welliannau amaethyddol a drwy gael eu hanwybyddu. Felly, mae rhostir fel Y Range, yn arbennig iawn, yn brinnach na choedwig law!
Mae'n gynefin hanfodol ar gyfer y fran goesgoch brin sydd dan fygythiad, y rhostir agored isel a'r glaswelltir sy'n darparu ardaloedd bwydo pwysig. Mae hefyd yn gartref i ystod bwysig o blanhigion prin iawn ac mae'n cynnal amrywiaeth o infertebratau fel y glöyn byw gleision serennog hardd sydd mewn perygl. Mae deddfau ac arweiniad yn y DU ac Ewrop ar sut i reoli'r lleoedd arbennig hyn ac rydym yn gweithio'n agos gyda Chyfoeth Naturiol Cymru a Chyngor Sir Ynys Môn ar y ffordd orau i reoli'r tir ar gyfer ei holl fywyd gwyllt arbennig.
Ers cenedlaethau, mae pobl wedi pori eu hanifeiliaid yma ac wedi cynaeafu’r grug. Roedd hyn wedi llunio’r cynefin, gan greu lleiniau o rostir o wahanol uchder ac oed. Roedd y strwythur amrywiol hwn yn cynnal pob math o blanhigion ac anifeiliaid, ond nid yw ffermwyr mwyach yn torri’r rhostir nac yn pori anifeiliaid yma. Felly, mae rhannau wedi dod yn dila – eraill yn drwchus ac wedi tyfu’n wyllt, gan adael rhai o’i breswylwyr unigryw yn brwydro i gael lle i ffynnu.
Mae rhywfaint o reolaeth yn hanfodol er mwyn cynnal rhostir arfordirol yr iseldir yn iach a ffyniannus, ac ar brydiau mae angen i ni ddefnyddio peiriannau i dorri rhai o'r rhannau talach a dwysach o rug a llystyfiant sydd wedi gordyfu. Mae'r gwaith hwn yn caniatáu i olau gyrraedd y pridd ac yn dadorchuddio ac yn adnewyddu hadau blodau gwyllt sydd wedi'u claddu ers degawdau. Mae pori traddodiadol hefyd yn offeryn rheoli pwysig sy'n helpu i gadw'r planhigion grug a rhostir i aildyfu. Mae pori yn ffordd fwy cynaliadwy a llai trwm, ond mae yna ardaloedd ar y Range sy'n anodd i anifeiliaid bori ac mae torri'r rhostir gyda pheiriannau yn helpu i ddod â'r ardaloedd hyn yn ôl i gyflwr da a hefyd yn eu gwneud yn fwy hygyrch i anifeiliaid pori. Rydym fel arfer yn gwneud ein gwaith rheoli rhostir rhwng Hydref a Mawrth.
Yn ystod torri, a phan fydd y codiadau'n cael eu tynnu o'r safle, mae yna adegau yn enwedig mewn tywydd gwlyb, pan all y peiriannau adael rhigolau. Mae hyn yn edrych yn hyll ond nid yw'n gwneud unrhyw ddifrod hir-dymor i'r ddaear. Pan fydd rhygnu yn digwydd, rydyn ni'n mynd yn ôl i'r safle ac yn gwastatáu'r rhigolau fel nad ydynt i'w gweld wrth i'r llystyfiant a'r planhigion aildyfu. Oherwydd cyfyngiadau diweddar, gan gynnwys tywydd gwlyb, mae adfer y rwtio wedi cymryd mwy o amser i'w wneud. Pan fydd rhygnu yn digwydd nad yw ar lwybrau, ac phan nad yw'n effeithio ar gerddwyr, mae'n gyffredin i'r rhain beidio â chael eu gwastatáu. Am filoedd o flynyddoedd mae pobl ac anifeiliaid pori wedi tarfu ar briddoedd mewn digwyddiadau bach fel y rhain ac mae'r ardaloedd sydd wedi eu haflonyddu wedi creu cynefinoedd meicro gwerthfawr, cilfachau bach ar gyfer planhigion a phryfed arbenigol iawn. Dim ond mewn ardaloedd lle mae’r tir wedi cael ei aflonyddu y gall y planhigion arbenigol hyn dyfu, ac felly rydyn ni'n gadael y rhigolau i ffwrdd o'r llwybrau gan eu bod yn gwneud cartrefi gwych i'r planhigion prin hyn hefyd. Weithiau nid yw natur yn daclus, ond mae'n hyfryd yn ei hamrywiaeth.
RSBP South Stack